Αρχαιολογικός Χώρος Ελέας Ο οχυρωμένος οικισμός της Ελέας, έκτασης 105 στρεμμάτων, βρίσκεται σε φυσικά οχυρό πλάτωμα στους πρόποδες των βουνών της Παραμυθιάς και σε μέσο υψόμετρο 500 μ. Η ταύτιση των ερειπίων με την αναφερόμενη στις αρχαίες πηγές πόλη «Ελέα» έγινε από τον καθηγητή και ερευνητή της ιστορίας της Ηπείρου Σωτήρη Δάκαρη. Η επικράτεια της Ελέας, η αρχαία Ελεάτιδα, καταλάμβανε την κοιλάδα του Κωκυτού, η οποία εκτεινόταν από τα βορειοδυτικά της Παραμυθιάς έως τις εκβολές του Αχέροντα στον όρμο της Αμμουδιάς όπου και τοποθετείται ο «Ελέας Λιμήν» των αρχαίων συγγραφέων, το επίνειο δηλαδή της αρχαίας πόλης αλλά και το γνωστό από τη μυθολογική παράδοση Νεκρομαντείο του Αχέροντα. Ο οικισμός της Ελέας ιδρύθηκε λίγο πριν τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. και για μερικές δεκαετίες φαίνεται ότι διετέλεσε έδρα του Κοινού των Θεσπρωτών. Η πόλη ακμάζει κατά τους ελληνιστικούς χρόνους (3ος ~ 2ος αι. π.Χ.) και καταστρέφεται το 167 π.Χ. από τις ρωμαϊκές λεγεώνες του Αιμίλιου Παύλου.

Η κατοικημένη έκταση περιβάλλεται σε όλα τα βατά σημεία της από ισχυρά πολυγωνικά τείχη και έχει δύο κύριες πύλες, μία στα ανατολικά και μία στα δυτικά. Το βορειοανατολικό τμήμα του οικισμού ήταν πολύ αραιά δομημένο και στο δυτικό άκρο του ήταν χτισμένος μικρός ναός, στον οποίο λατρευόταν άγνωστη, σήμερα, θεότητα. Χωροταξικά, το επίπεδο τμήμα της πόλης οργανώνεται βάσει μίας κύριας οδικής αρτηρίας με κατεύθυνση από νοτιοδυτικά προς βορειοανατολικά. Παράλληλοι ή κάθετοι σε αυτή μικρότεροι δρόμοι οριοθετούν τις ιδιωτικές κατοικίες και τα δημόσια κτίρια.

Το κέντρο του οικισμού καταλαμβάνει η εμπορική και πολιτική Αγορά. Στα ελληνιστικά χρόνια οριοθετήθηκε από στοές, μακρόστενα δηλαδή οικοδομήματα με κίονες στην πρόσοψη, ενώ στα νότια αυτής υπάρχει επικλινής έκταση που, αρχικά, είχε ταυτιστεί από τον Σ. Δάκαρη, με την περιοχή του θεάτρου της πόλης. Η έρευνα των ετών 2007 ~ 2008 απέδειξε, ωστόσο, ότι η θεωρούμενη ως περιοχή του θεάτρου πρόκειται για βαθμιδωτά οργανωμένο τμήμα του αρχαίου οικισμού με τρεις, τουλάχιστον, οικοδομικές νησίδες που διαχωρίζονται από δίκτυο δρόμων και αποχετευτικών αγωγών, μέσω των οποίων απομακρύνονταν τα λύματα των οικιών και τα όμβρια ύδατα. Δημόσιου χαρακτήρα ήταν, πιθανότατα, η επιβλητικής κατασκευής αποθήκη με τους πολυγωνικούς τοίχους νοτιοδυτικά της Αγοράς, καθώς και το κτίριο έκτασης 1.000 τ.μ.στο βορειοδυτικό τμήμα του οικισμού. Πολυάριθμες θεμελιώσεις ιδιωτικών οικιών έχουν εντοπιστεί τόσο γύρω από τον χώρο της Αγοράς όσο και στο βορειοδυτικό τμήμα του οικισμού. Το ισόγειό τους έχει έκταση από 160 έως 250 τ.μ. και αποτελείται από 4 έως 6 χώρους. Μεγάλο μέρος του καταλάμβαναν οι χώροι με τα αποθηκευτικά πιθάρια. Άλλα δωμάτια χρησιμοποιούνταν για δραστηριότητες όπως η υφαντική, ενώ οι χώροι διαμονής βρίσκονταν συνήθως στον όροφο των κατοικιών. Σε αρκετές περιπτώσεις η παρουσία πήλινων λουτήρων επιβεβαιώνει την ύπαρξη χώρων υγιεινής.

Τα δωμάτια επικοινωνούσαν με θύρες που είχαν πρόχειρα λιθόκτιστα κατώφλια. Τα δάπεδά τους ήταν από πατημένο πηλόχωμα ή λαξευμένα στο φυσικό βράχο. Το ανώτερο τμήμα των τοίχων ήταν κατασκευασμένο από ωμές πλίνθους και ξυλοδεσιές και οι στέγες τους κεραμοσκεπείς. Ο αρχαιολογικός χώρος της Ελέας αναδείχθηκε και κατέστη επισκέψιμος με χρηματοδότηση από το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ηπείρου του Γ΄ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. Πρόσβαση: Η Ελέα βρίσκεται, περίπου, 40 χλμ. ΝΑ της Ηγουμενίτσας. Ο επισκέπτης ακολουθεί την Εγνατία οδό ως τον κόμβο της Παραμυθιάς και από εκεί κατευθύνεται προς τον οικισμό της Χρυσαυγής μέσω της επαρχιακής οδού Παραμυθιάς – Γλυκής. Στη διασταύρωση της Χρυσαυγής στρίβει αριστερά και ακολουθεί τον ασφαλτοστρωμένο ανηφορικό δρόμο που οδηγεί στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου.

 Πηγή:www.igoumenitsamuseum.gr/